De hangmat in de schilderkunst

March 8, 2016 Kees van Dijk

Genieten is een kunst. Dus wat ons betreft is de hangmat van zichzelf al een heus kunstobject! Maar ook als onderwerp in de schilderkunst zien we de hangmat veel terug. Vooral op schilderijen uit de negentiende eeuw zien we veel Victoriaanse vrouwen die ontspannen, slapen, lezen of converseren in een hangmat.

Victoriaanse vrouwen in een hangmat

Omdat er zoveel schilderijen zijn van Victoriaanse vrouwen in een hangmat, was de hangmat in de negentiende eeuw blijkbaar een statussymbool. Logisch ook, want wie anders dan een welgestelde vrouw had toentertijd de mogelijkheid om te ontspannen in een hangmat? Toch vragen we ons wel af of een hangmat niet te vrijpostig was voor de Victoriaanse tijd waarbij alles draaide om kuisheid, zedigheid en onderdanigheid van de vrouw (in het publieke leven althans).

Vrijpostig beeld

Van het schilderij van Winslow Homer ‘Sunlights and Shadows’ kan inderdaad best gezegd worden dat deze een vrij provocatieve situatie verbeeldde: een jonge vrouw die in een hangmat in een zonnige bloementuin languit ligt te lezen. Gek genoeg is vooral dat boek provocatief in dit plaatje: het lezen van romans door vrouwen voor eigen plezier werd vaak beschouwd als een schande. Met dit schilderij brak Homer waarschijnlijk een lans voor de emancipatie van de vrouw.

Nog opvallender is het schilderij van Raimundo Madrazo. Deze negentiende-eeuwse Spaanse kunstschilder werd bekend om zijn talloze portretten van elegante vrouwen, vaak sensueel en suggestief afgebeeld. Ook het meisje in de hangmat op het gelijknamige schilderij lijkt de toeschouwer te verleiden. De in Parijs woonachtige schilder was dan ook niet aan de strenge Victoriaanse moraal gebonden zoals Amerikaanse en Engelse schilders.

Hangmatten als rode draad door de Amerikaanse geschiedenis

Wat we in elk geval kunnen concluderen, is dat hangmatten al eeuwenlang onverminderd populair zijn. In de kunst is te zien dat de hangmat als een rode draad door de Amerikaanse geschiedenis loopt. Hangmatten raakten verweven in onze Westerse cultuur vanaf het moment dat Columbus voet aan wal van het Amerikaanse continent zette. Die gebeurtenis vormde de inspiratie voor de gravure van Theodore Galle uit 1630: ‘The Discovery of America’. Hierin is Amerika als een slapende persoon in een hangmat afgebeeld die door Amerigo Vespucci wakker wordt gemaakt.

Een andere gravure laat zien hoe soldaten tijdens de Amerikaanse burgeroorlog tussen de gevechten door hun hangmat gebruikten om uit te rusten.

Hangmat aan het eind van de negentiende eeuw

En zo zijn we weer in de Victoriaanse periode beland. De schilderijen uit deze tijd weerspiegelen de relatieve vrede en voorspoed van toen. Dat is goed zichtbaar in het impressionistische werk van William Merrit Chase. Deze Amerikaanse kunstschilder verbeeldde enkele alledaagse taferelen van de welgestelde Amerikaan. Zo zien we in ‘Sunlight and Shadow’ een tuin waarin een man aan een tafeltje zit met een kop thee en een krant, terwijl zijn vrouw op de achtergrond in een hangmat ligt. En zijn werk ‘The Open Air Breakfast’ laat een ontspannen theekransje zien van welgestelde dames, waarvan één in een hangmat ligt. En dat zijn slechts enkele voorbeelden van de hangmat die al eeuwenlang een bron van ontspanning én inspiratie vormt!